Κυρίες και κύριοι
Διακόσια σαράντα πέντε χρόνια πέρασαν, από τότε που ξεκίνησε η Σφακιανή Επανάσταση, εναντίον των Οθωμανών στην Κρήτη.
Μια επανάσταση, που ήρθε μετά από 100 χρόνια σκλαβιάς στο νησί, από ένα πανίσχυρο δυνάστη, που, με διάφορους τρόπους, όχι μόνο κρατούσε σκλαβωμένους και απόλυτα υποταγμένους τους Κρητικούς, αλλά και είχε καταφέρει να προσηλυτίσει, να τουρκέψει, τον μισό σχεδόν πληθυσμό της Μεγαλονήσου!
Και τότε, αυτοί εδώ οι κάτοικοι, της ηρωικής επαρχίας των Σφακίων, έμπλεοι εθνικής συνείδησης, με τον ξεσηκωμό τους έσωσαν την τιμή και την υπόληψη όλου του Κρητικού λαού.
Η πράξη τους αυτή αξίζει πολλών επαίνων και θαυμασμού, γιατί μπορούσαν και να μην είχαν ξεσηκωθεί, μιας και απολάμβαναν σχετικής ελευθερίας, και ιδιαίτερων οικονομικών και άλλων προνομίων. Και κανείς δε θα βρισκόταν να τους κατηγορήσει γι’αυτό.
Αγαπητοί φίλοι, ιστορικά είναι αποδεδειγμένο, ότι στις μεγάλες στιγμές των εθνών, των κρατών, της ανθρωπότητας, σχεδόν πάντα, καθοριστικό ρόλο παίζουν οι ηγέτες. Οι γνώσεις τους, η βούλησή τους, οι ιδέες τους, τα ιδανικά τους, η μεγαλοφυΐα τους, τα προτερήματα αλλά και τα ελαττώματά τους.
Έτσι λοιπόν, την εποχή εκείνη, τα Σφακιά είχαν την τύχη να ζει και να προοδεύει εδώ ο Ιωάννης Βλάχος, ο επονομαζόμενος και Δασκαλογιάννης. Ήταν δεν ήταν τότε 40-45 ετών.
Είχε κληρονομήσει απ’τον πατέρα του ένα στόλο από τέσσερα μεγάλα καράβια. Τέσσερις τριίστιες «πολάκες», χωρητικότητας 130 τόνων η καθεμιά, που τις είχε επανδρώσει με 80 συνολικά Σφακιανούς.
Μ’αυτά τα πλοία, σε συνεργασία και με τ’αδέρφια του, αλώνιζε τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, ασκώντας πότε εμπόριο και πότε πειρατεία ή κούρσος. Ασχολίες αρκετά προσοδοφόρες, οι οποίες του απέφεραν πολλά κέρδη.
Θα πρέπει να σημειωθεί πως ήδη από την εποχή της Ενετοκρατίας, οι Σφακιανοί, εκτός από την κτηνοτροφία, πλούτιζαν και με την ενασχόλησή τους με τη ναυτιλία ,τα ο εμπόριο, και την πειρατεία ή το κούρσος, ανάλογα.
Φημισμένα ήταν τα καρνάγια της Αγιάς Ρουμέλης, του Μπρόσγιαλου, αλλά κυρίως του Λουτρού. Η ξυλεία από τα πλούσια δάση της περιοχής ήταν άριστη και οι καραβομαραγκοί άφθονοι. Πλούτιζαν επίσης κι απ’την τροφοδοσία των πλοίων των διερχόμενων πειρατών.
Οι Έλληνες πειρατές, όπως οι κλέφτες και οι αρματολοί λίγο αργότερα, είχαν έντονη εθνική συνείδηση. Ένας πρόγονος του Δασκαλογιάννη, ο περιβόητος πειρατής και κουρσάρος «Παύλος απ’τα Σφακιά», έλαβε μέρος στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, στο πλευρό των συνασπισμένων Χριστιανών, εναντίον των Τούρκων. Με δικά του χρήματα είχε εξοπλίσει μια Γαλέρα, που την στελέχωσε με 75 έμμισθους, εμπειροπόλεμους ναυτοπειρατές. Η ήττα των Οθωμανών ήταν συντριπτική.
Η παράδοση, αλλά και πολλές ιστορικές πηγές, αναφέρουν ότι ο Δασκαλογιάννης είχε ευρεία, για την εποχή του, μόρφωση. Ήταν, δε, και πολύγλωσσος. Κατά τη διάρκεια των πολλών ταξιδιών του ανά τη Μεσόγειο και τον Πόντο, εκτός από τους Έλληνες της Διασποράς (που εφλέγοντο από πατριωτικό αίσθημα), ήρθε σε επαφή και με στελέχη της Ρώσικης Αυλής, η οποία (πολύ πριν την έναρξη του Ρωσσοτουρκικού πολέμου) υποδαύλιζε επαναστατικές κινήσεις στην Βαλκανική.
Πίστεψε στην ιδέα της εξέγερσης όλης της Ρωμιοσύνης, κι άρχισε, σιγά-σιγά σε βάθος χρόνου, να την καλλιεργεί στους συντοπίτες του. «Κάθε Λαμπρή και Κυριακή έβανε το καπέλο, κι έλεγε του Πρωτόπαπα “το Μόσκοβο θα φέρω”», αναφέρει το τραγούδι του μπαρμπα-Μπατζελιού.
Αλλά ας προσπαθήσουμε να αποκωδικοποιήσουμε τους δύο αυτούς στίχους. Δηλαδή, το δεσμό, τη σχέση, της Ρωσίας με τη συγκεκριμένη, ετούτη εδώ, επανάσταση. Επανάσταση η οποία σχετίζεται άμεσα με το λεγόμενο ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ. Με τη διάλυση, δηλαδή, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και τη διάδοχη κατάσταση που θα εδημιουργείτο.
Βασικός παράγοντας ύπαρξης του Ανατολικού Ζητήματος, σύμφωνα με τους περισσότερους ιστορικούς, ήταν η σταθερή και διαχρονική επιδίωξη της κυριαρχίας της Μόσχας, πάνω στην κληρονομιά των πάλαι ποτέ βυζαντινών εδαφών. Με κύριο σκοπό την επέκταση της ρώσικης εξουσίας στα Στενά του Βοσπόρου και στον Ελλήσποντο. Δηλαδή, την έξοδό της στη Μεσόγειο.
Ένα στοιχείο της ρώσικης διπλωματίας που πρέπει εμφαντικά να επισημανθεί, είναι ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός της. Από την εποχή του τσάρου Πέτρου Α’, πράκτορες αποστέλλονται παντού στον ελλαδικό –και όχι μόνο- χώρο, οι οποίοι και διοχετεύουν πληροφορίες περί «μοσχοβίτικης βοήθειας» σε τυχόν επαναστατικά – απελευθερωτικά κινήματα.
Τα εξεγερτικά αισθήματα των υπόδουλων ενισχύονται ακόμα περισσότερο, όταν η Τσαρίνα Αικατερίνη Β΄, προβλέπουσα την έκρηξη του πρώτου Ρωσοτουρκικού πολέμου, στέλνει σωρεία νέων πρακτόρων. Ο πιο σπουδαίος από αυτούς, ήταν ο μακεδονικής καταγωγής Ρώσος αξιωματικός Γεώργιος Παπάζωλης. Ο Παπαζώλης, πριν την κάθοδό του στον ελλαδικό χώρο, είχε συνδεθεί φιλικά με τον Ρώσο αριστοκράτη και ανώτερο αξιωματικό Γρηγόριο Ορλώφ, μετέπειτα εραστή της Μεγάλης Αικατερίνης, στον οποίο και μεταλαμπάδευσε τις ιδέες του για απελευθέρωση του γένους των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό, με τη βοήθεια των Ρώσων.
Ο Ορλώφ και τα αδέρφια του, επίσης αξιωματικοί, εύκολα πείθουν την Αικατερίνη για υλοποίηση του σχεδίου αυτού, μιας και συμπίπτει απολύτως με τις επεκτατικές διαθέσεις και βλέψεις της.
Ξεκινά λοιπόν, ο Παπάζωλης, το 1763 από τη Μόσχα, και μέσω πολύμηνων στάσεών του σε Βενετία και Τεργέστη, αρχίζει μια μεγάλη πορεία στα ελληνικά εδάφη, μοιράζοντας εικόνες αγίων και σκορπώντας άφθονο χρήμα και υποσχέσεις για ρώσικη βοήθεια στο υπόδουλο γένος.
Στην Τεργέστη πρωτογνωρίζει τον Παπάζωλη ο Δασκαλογιάννης, και ενστερνίζεται αμέσως την ιδέα του ξεσηκωμού των απανταχού Χριστιανών, για την πλήρη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα επόμενα χρόνια έρχεται σε επαφή και με τους προεστούς της Καλαμάτας και της Μεσσηνίας, οι οποίοι επίσης διακατέχονται ευμενώς στο εγχείρημα.
Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι οι πλέον επιφυλακτικοί, έως και αρνητικοί, είναι οι σκληροτράχηλοι και εμπειροπόλεμοι κλέφτες και δεινοί πειρατές Μανιάτες, τη συμμετοχή των οποίων, όμως, εξαγοράζει με άφθονο χρήμα ο Παπάζωλης.
Στο σχετικό τραγούδι του μπαρμπα-Μπατζελιού, αναφέρεται ακόμα, ότι ο Δασκαλογιάννης είχε επαφή και με τον πρίγκιπα της Βλαχιάς.
Τα έτη 1768 και 1769, ηγεμόνας της ημιαυτόνομης, υπό την Οθωμανική επικυριαρχία, Βλαχίας, ήταν ο αλβανικής καταγωγής Φαναριώτης Γρηγόριος Γκίκας, ο οποίος, όμως, τότε πολέμησε εναντίον της Ρωσίας. Ο Δασκαλογιάννης πιθανότατα είχε έρθει σε επαφή με τον προηγούμενο πρίγκιπα, τον Φαναριώτη Γρηγόριο Καλλιμάχη, ο οποίος διετέλεσε ηγεμόνας έως το 1768, οπότε και ανακλήθηκε. Το τέλος του ήταν τραγικό. Παρόμοιο με αυτό του Δασκαλογιάννη. Στις 29 Αυγούστου του 1769, αποκεφαλίστηκε δημόσια, μαζί με τον Μέγα Διερμηνέα της Πύλης Νικόλαο Σούτσο, επειδή θεωρήθηκαν ύποπτοι για φιλορωσική προπαγάνδα.
Στο τραγούδι του μπαρμπα-Μπατζελιού, αναφέρεται επίσης ότι ο Δασκαλογιάννης είχε επαφές και αλληλογραφία με υψηλόβαθμους παράγοντες της Ρώσικης Αυλής. Πιθανότατα με τους αδερφούς Ορλώφ, οι οποίοι τον ενημέρωσαν ότι πρέπει να περιμένει έως ότου ναυπηγηθεί ο ρώσικος στόλος της Μεσογείου. Τονίζεται χαρακτηριστικά στο τραγούδι: «Μα θε’ να περιμένουμε, για να χαζιρευτούσι τα κάτεργα του Μόσκοβου…»
Η ενημέρωση του Δασκαλογιάννη είναι απόλυτα σωστή. Γιατί έτσι ακριβώς γίνεται. Το 1766 δίνει εντολή η Αικατερίνη, για γρήγορη ναυπήγηση ικανού αριθμού πολεμικών πλοίων, στα ναυπηγεία της Κροστάνδης, του Ρεβάλ και του Αρχάγγελου.
Κατά τα μέσα του 1769, ο στόλος είναι έτοιμος. Τέλη Ιουνίου αναχωρεί μια πρώτη μοίρα του. Μια δεύτερη μοίρα ακολουθεί λίγο μετά. Η τρίτη και τελευταία, ξεκινά πολύ αργότερα, τον Ιούνιο του 1770.
Οι δύο πρώτες, ελλειπώς προετοιμασμένες και αποδεκατισμένες στην πορεία, από διάφορες επιδημίες, φτάνουν μετά από 8 μήνες, στις 28 Φεβρουαρίου του 1770, στο Οίτιλο της Μάνης. Τίθενται κάτω από τη γενική αρχηγία του Θεόδωρου Ορλώφ, και η επανάσταση στο Μοριά ξεκινά ελπιδοφόρα.
Εκτός από τις περιοχές της Πελοποννήσου, ξεσηκώνονται επίσης τα Μέγαρα, η Αράχοβα, η Ναύπακτος, το Λιδορίκι, τα Κράβαρα, το Μεσολόγγι και όλη η Δυτική Στερεά μέχρι τη Βόνιτσα. Επίσης, τα Χάσια, τα Γρεβενά, η Λάρισα, η Ελασσόνα, η περιοχή του Ολύμπου, ακόμα και το ηρωικό Σούλι.
Αλλά και η υπόλοιπη Βαλκανική είναι σε αναβρασμό. Κινήματα ξεσπούν: στο Μαυροβούνιο, στην Ερζεγοβίνη, στη Βοσνία, στη Χιμάρα και το Δέλβινο της Αλβανίας.
Ο γενικός αυτός ξεσηκωμός βοηθά τη Ρωσία να προελαύνει παντού: Στην Ουκρανία, στην Αζοφική, στις περιοχές του Δούναβη, στην Κριμαία, τη Βεσσαραβία, την Μολδοβλαχία και τη Βουλγαρία.
Περί τα τέλη του χειμώνα του 1770, έρχεται επιτέλους το πολυπόθητο μήνυμα από το Μοριά, για την άφιξη του στόλου και τον γενικό ξεσηκωμό. Μπροστά στην ομόφωνη, πλέον, θετική γνώμη των Σφακιανών, αίρει τις αντιρρήσεις του ο Πρωτόπαπας, και η επανάσταση, τέλη του Μάρτη, ξεκινά από εδώ. Όμως, μόνο με τους Σφακιανούς και με αρωγούς λίγους Σελινιώτες, υπό τον Σταμάτη Μπασιά, και ελάχιστους άλλους. Η υπόλοιπη Κρήτη, παρά τις από μήνες εκκλήσεις των Σφακιανών και του Δασκαλογιάννη, μένει αδρανής. Αλλά ούτε και ρώσικη βοήθεια μέσω της Σούδας φτάνει. Γιατί, κυρίως λόγω της απειρίας των ολιγάριθμων Ρώσων και επίσης λόγω των κακών (έως και αισχρών) χειρισμών από τους μισθοφόρους Μανιάτες, η επανάσταση σε σύντομο χρονικό διάστημα χάνει την αρχική της ορμή και μετά από λίγους μήνες καταπνίγεται από χιλιάδες αιμοσταγείς Τουρκαλβανούς.
Οι αδερφοί Ορλώφ, μόλις διαπιστώνουν πως ο αγώνας στο Μοριά έχει χαθεί, υλοποιώντας το εγκεκριμένο εκ των προτέρων από τη Μεγάλη Αικατερίνη «Σχέδιο Β΄», στις 20 Μαΐου του 1770, επιβιβάζονται στα ρώσικα πλοία και αναχωρούν προς το Αιγαίο.
Έτσι, ο Δασκαλογιάννης μένει με τα κιάλια στα χέρια στη Μαλάξα, να περιμένει να δεί στη Σούδα το στόλο του Ορλώφ, που ήδη έχει αγκυροβολήσει στον ασφαλή λιμένα της Νάουσας, στην Πάρο. Αντ’αυτού, βλέπει τις αφιονισμένες στρατιές του Πασά, να του επιτίθενται από παντού.
Κι όπως είναι φυσικό, μπροστά στην απίστευτη δύναμη πυρός 23.000 τακτικού στρατού, οι 2.000 ένοπλοι Σφακιανοί πολίτες δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν.
Το τέλος της επανάστασης αυτής είναι γνωστό, όπως είναι γνωστό το τραγικό τέλος του πρωτεργάτη της και τα σκληρά αντίποινα των Οθωμανών.
Αλλά ας επανέλθουμε στα του Ρωσοτουρκικού πολέμου.
Ο ξεσηκωμός των Ρωμιών σε Κρήτη, Πελοπόννησο, Στερεά, Θεσσαλία και Ήπειρο, και η επαναστατική εξέγερση των Βαλκανίων, έπαιξαν άριστα το ρόλο τους ως κίνηση αντιπερισπασμού υπέρ των Ρώσων. Και, σε συνδυασμό με την ολοκληρωτική καταστροφή του Τουρκικού στόλου στον Τσεσμέ από τον Ορλώφ στις 25 Ιουνίου 1770, συνετέλεσαν στην θριαμβευτική επέλαση του Μοσχοβίτικου στρατού, στα βόρεια και δυτικά σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Απότοκος των νικών αυτών, είναι η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, η οποία πανθομολογουμένως συνετέλεσε αποφασιστικά στο στέριωμα στις τάξεις των Ρωμιών ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ και στη δημιουργία ισχυρής ναυτικής δύναμης απ’τους νησιώτες μας, υπερπολύτιμης στον κατά θάλασσα αγώνα του 1821.
Ο σπόρος, λοιπόν, της επανάστασης του Δασκαλογιάννη, δεν πήγε χαμένος. Δεν έπεσε σε άγονο έδαφος. Αποτέλεσε την πρώτη, από μια σειρά εξεγέρσεων και επαναστάσεων, που αρχικά έφεραν την ποθητή ελευθερία της πατρίδας μας, και αργότερα την ελευθερία και του νησιού μας.
Διότι αδιαμφισβήτητα, η επανάσταση του 1770, οι θρύλοι που τη συνόδευσαν και ιδιαίτερα το τραγικό τέλος του αρχηγού της, δημιούργησαν τη βάση για τον ξεσηκωμό του 1821.
Οι Σφακιανοί, αγαπητοί φίλοι, ανέδειξαν τότε (το 1770) και άλλη μια πτυχή του σπινθηροβόλου, αδούλωτου πνεύματός τους: Αγωνίστηκαν για τα αναφαίρετα, θεμελιώδη δικαιώματα όλων ανεξαιρέτως των κατοίκων του νησιού, κατ’επέκταση και της Ελλάδας. Για τα δικαιώματα στη ζωή, στην ελευθερία, στην αξιοπρέπεια. Φιλελεύθερες ιδέες και αρχές, για τις οποίες λίγα χρόνια αργότερα ξεσηκώθηκαν οι λαοί, σε Ευρώπη και Αμερική.
Τιμή και δόξα, λοιπόν, στον εμπνευστή της επανάστασης εκείνης. Στον πετυχημένο καπετάνιο, ο οποίος σε μια κρίσιμη καμπή της εθνικής μας ιστορίας, έγινε στεριανός. Στον οιονεί ελεύθερο που πολέμησε για τους σκλαβωμένους συμπατριώτες του. Στον πλούσιο που αγωνίστηκε για τους φτωχούς και τους κατατρεγμένους. Στον μεγάθυμο χριστιανό που ήθελε να επαναφέρει στη σκέπη της θρησκείας μας τους παραπλανημένους ομοεθνείς μας. Στον ανιδιοτελή πατριώτη που αγωνίστηκε –εν αντιθέσει με άλλους- χωρίς να επιδιώκει κανένα οικονομικό ή άλλο όφελος, αλλά μόνο για «να γενεί η Κρήτη Ρωμιοσύνη».
Τιμή και δόξα στον πρωτομάρτυρα ήρωα Δασκαλογιάννη. Ας είναι αιώνια η μνήμη του.
Σας ευχαριστώ